Nederlandse Kuipplantenvereniging

Vereniging van kuipplantenliefhebbers met landelijke en regionale activiteiten

Je bent hier: Home / CYCADEEËN  

CYCADEEËN  

Parel, januari 1992

 

Maurice M. Hinterding, lid van de werkgroep Palmen, en Boomvarens

Geschiedenis van de Cycadales;

 

De Cycadinae zijn heden ten dagen vertegenwoordigd door een orde; nl. de Cycadales.

Cycadales bestaan uit 3 families;

  1. Cycadaceae; geslacht: Cycas
  2. Stangeriaceae; geslacht: Stangeria
  3. Zamiaceae; geslacht: Zamia
    Macrozamta
    Lepidozamia
    Microcycas
    Encephalart
    Bowenia
    Dioon

 

De Cycadinae zijn in het huidige plantenrijk een heel bescheiden restant van een in vroegere aardperioden (boven Carboon en Jura) zeer wijd verspreide en vormrijke groep, die nu voor het grootste gedeelte uitgestorven is, maar waarvan de afstammelingen geïsoleerd nog voorkomen. Het zijn de meest primitieve zaad producerende planten die we kennen en zij hadden hun grote bloeitijd in de Carboonperiode zo’n 50 – 60 miljoen jaar geleden.

Cycadales behoort tot de klasse van Gymnospermen of naaktzadigen samen met de Ginkyoinae, Taxinae en Coniferinae. Windbloei is vooral voor Gymnospermen een bestaansvoorwaarde. Alle Gymnospermen zijn eenslachtig, dat wil zeggen dat de planten of een vrouwelijke of mannelijke bloem hebben. De bloei van een mannelijke plant bevat een langgerekte kegel, die nadat de plant is uitgebloeid zal verhouten en dus geheel aan de plant zal blijven zitten. De bloeiwijze van een vrouwelijke plant is ook een kegelvorm maar deze is vaak kleiner en dikker. De kegel van een vrouwelijke plant zal na verloop van tijd uit elkaar vallen. Dit om de zaden te versprei­den. Van Jan Commelin (oud commissaris van de Hortus) is het bekend dat hij bij ons op de Hortus al in 1691 met succes Zamia’s uit zaad opkweekte, dat uit San Domingo kwam.

 

Familie der Cycadaceae

Genus Cycas
Japan, India, Thailand, Formosa, Philipijnen, Okinawa, Nieuw Caledonie, Nieuw Guinea, Comoro Eil., Madagascar, oostkust van Afrika, Mozambique.

Familie der Zamiaceae
Genus, Bowenia Australie,
Lepidozamia Australië,
Macrozamia Australië,
Microcycas Cuba,
Dioon Mexico,
Ceratozamia Mexico,
Zamia Florida, Mexico, Colombia, Domin. Republiek, Cuba, Puerto Rico, West-India              Kaaiman Eilanden, Brazilie, Bolivia en Chili

Genus Encephalartos Zuid Afrika, Rhodesie, Tanzania, Oeganda, Ghana, Malawi, Kenia, Zaire, Mozambique, Soedan en Nigeria

 

Familie der Stangeriaceae
Genus Stangeria, Zuid Afrika

 

Cycas

Het geslacht Cycas bevat ongeveer 50 soorten, waarvan Australie de meeste herbergt namelijk 11 soorten. De Hortus heeft op dit moment 9 soorten

*          De mceste Cycas soorten in Australie groeien in of nabij Eucalyptus bossen

*          Cycas conferta is het laatst ontdekt en groeit op graniet

*          Cycas normanbyana groeit in een gebied met Banksia’s, Melaleuca’s en Casuarina soorten.

De Hortus heeft op dit moment zelf in de collektie;

  1. Cycas revoluta – Japan
  2. ” rumphii – Azie
  3. ” siamensis – Thailand
  4. ” taiwaniana – China
  5. ” circinalis – India
  6. ” media – Australie
  7. ” thouarsii – Madagascar
  8. ” kennedyana – Australië
  9. ” spec. – ?

 

Stangeria; Dit is het geslacht wat het meest op de varens lijkt. Dit soort komt voor in Zululand in Zuid Afrika. De plant is venoemd naar de heer Stanger. Stangeria is een monotypisch geslacht. Het enige soort binnen dit genus is Stangeria eriopus (syn. Stangeria paradoxa). Deze plant werd ook als varen beschreven tot dat de kegel ontdekt werd. De plant dankt zijn oude naam ‘paradoxa’ dan ook aan deze verwarring. De hortus heeft op dit moment 1 Stangeria eriopus.

Bowenia; Dit geslacht is monotypisch (kent maar 1 soort), en is endemisch in Noord-oost Australie (komt daar alleen maar voor).
De Hortus heeft 1 plant van Bowenia serrulata.

Lepidozamia; Het geslacht Lepidozamia kent 2 soorten namelijk L. peroffskyana en L. hopei. Beide soorten groeien in Australie.

Lepidozamia hopei is de langste cycadee ter wereld met een lengte van 20 meter. Dit soort groeit in het tropisch regenwoud van Australie. Onder ideale omstandigheden groeit Lepidozamia ongeveer 1 meter per 100 jaar, dus onze 2 Lepidozamia peroffskyana’s zouden dan rond de 200 jaar kunnen zijn.

 

Macrozamia; De naam macrozamia betekent grote Zamia, qua blad. Dit geslacht is endemisch in Australie (komt daar dus alleen voor), en er komen 17 soorten voor. De Hortus heeft 4 soorten namelijk;

  1. Macrozamia communis – N.S.W.
  2. ”   macdonnellii – N.S.W
  3. ”   moorei   – Queensland
  4. ”   Spiralis – N.S.W.

 

De Australische Cycadeeënspecialist L.A.S. Johnson zorgde ervoor dat Macrozamia op dit moment in de Hortus groeit.

 

Microcycas; Dit geslacht dankt zijn naam aan de kleine blaadjes, die overeenkomen met zijn Japanse broertje Cycas revoluta, alleen van Microcycas zijn de bladeren smaller. Microcycas is endemisch in Cuba. Het is ook het geslacht dat maar op bepaalde plaatsen voorkomt op Cuba en heeft daarom binnen de familie der Zamiaceae de kleinste leefomgeving. Binnen de familie der Zamiaceae is Microcycas een van de hoogste cycadeeën met een lengte van 10 – 12 meter. De Hortus heeft l plant van Microcycas calocoma. Deze plant is binnen gebracht door dr. Piet Vermeulen.

 

Dioon; Dit geslacht komt alleen voor in Mexico. Dioon (Di-oon) betekent twee eieren, wat terug te leiden is naar de vrouwelijke kegel die twee schalen bevat met twee zaden. Er bestaan 11 soorten, waarvan de Hortus er twee bezit namelijk;

  1. Dioon edule   – Mexico
  2. ” spinulosum –   “

Dioon spinulosum wordt zo genoemd omdat het net lijkt alsof er op het bladoppervlak zich een spinneweb bevindt. Deze cycadee groeit op kalkzandsteen, samen met de Spaanse Ceder, Ceiba, Mahonie­hornen en Ebbehout. D. spinulosum hehoort samen met Lepido- zamia en Microcycas tot de hoogste cycadeeën ter wereld. D. spinulosum kan wel 10 meter hoog worden. Om u een indruk te geven van de kegel van D. spinulosum; lengte 40 tot 50 cm., het gewicht ligt rond 15 kg en de kegel bevat tussen 200 en 300 zaden.

 

Ceratozamia; Deze soort heet zo, omdat als je naar de kegel van deze cycadee kijkt, je opvalt dat elk kegelschubje aan het uiteinde twee doorntjes heeft. De soortnaam van deze cycadee geeft het land aan waar deze plant voorkomt namelijk Mexico. De soort is endemisch voor dit land. De Hortus heeft 3 planten van Cerato- zamia mexicana in haar bezit.

Zamia; Dit is het enige geslacht dat gevonden wordt in het ‘noorden’ van de Nieuwe Wereld. Hiermee bedoel ik dat Zamia als enige vertegenwoordiger der Zamiaceae ook voorkomt in Noord-Amerika. Verder komt het geslacht Zamia onder andere voor in Mexico, Columbia, Brazilie, Cuba en Panama.

We kennen 35 soorten Zamia’s en in de Amerika’s komen ze voor in;

  1. Florida
  2. Puerto Rico
  3. Mexico
  4. Centraal-Amerika
  5. Zuid-Amerika
  6. van de Andes naar Chili

Het geslacht Zamia is een kleine plant die erg langzaam groeit. Van deze 35 soorten heeft de Hortus er 6:

  1. Zamia furf uracea – Mexico
  2. ” pumila – Columbia
  3. ” loddogesii – EI Salvador
  4. ” integrifolia – ?
  5. ” skinneri – Panama, Costa Rica
  6. ” floridana – Florida U.S.A.

 

Encephalartos;

Men zegt dat er nog ongeveer 50 soorten van bestaan, terwijl er een paar jaar geleden nog wat soorten ontdekt zijn namelijk: Encephalartos inopinus Zaire 1989, sclavoi Tanzania 1989, kisambo Kenia 1989, ituriensis Zaire 1989

 

Ik wil hier alleen maar mee zeggen, dat wat in de boeken staat vaak al weer achterhaald is, en men blijkbaar nog steeds cycadeeën ontdekt in de vrije natuur. Van de nu ontdekte soorten heeft de Hortus 14 soorten, waarvan Encepha- lartos altensteinii de oudste is met een leeftijd van onder nabij de 300 jaar (is meegenomen tijdens de V.O.C. periode, welke duurde van 1702 tot 1799). De kegellengte van E. altensteinii was 1.10 meter, gemeten in 1981.

 

 

Wortels; Een aantal cycadeeën produceren koraalvormige wortels, die in tegenstelling tot gewone wortels, naar boven groeien. Dit verschijnsel is kenmerkend voor planten in moerassige gebieden die zuurstofarm zijn. Het is tevens aangetoond dat deze koraalvormige wortels stikstof kunnen binden.
Dit laatste niet alleen voor hunzelf maar ook voor de omgeving. (zie tekening wortel).
Bladeren; De bladeren van bepaalde cycadeeën bevatten een gif dat desastreuze gevolgen heeft voor onder andere een grazende kudde koeien.
De stof geeft verlammingsverschijnselen tot de dood erop volgt. Verschillende regeringen lieten dan ook de cycadeeën die in hun land voorkwamen vernietigen, om zo de vergiftiging van hun kuddes te voorkomen (dit gebeurde o.a. bij Macrozamia, Chamberlain 1919).
Medicinale doeleinden; Er zijn legio voorbeelden te noemen, vandaar dat ik mij beperk tot slechts enkele daarvan;

  1. Bij het breken van plantmateriaal van cycadeeën (o.a. de bladeren), verschijnt er een afdekstof of gum. Dit spul wordt gebruikt voor homeopatische- en medicinale doeleinden.
  2. Zaden van Cycas rumphii worden gebruikt als kuur tegen astma.
  3. Zaden van Cycas revoluta worden in India gebruikt tegen hoofd- en keelpijn en duizeligheid.

 

Stekken; In Japan stekte men in vroegere tijden al. Men bewaarde de kop- of zijspruitstek.ken in aarde en ijzervijlsel, en hieraan dankt Cycas revoluta zijn Japanse naam; ‘Soteetsoe’, hetgeen groen uit ijzer betekend. Boeddhisten beschouwen Cycas als het symbool van onsterfelijkheid.

Ouderdom en ouderdom bepalen; Sequoia’s in Californië (USA) hebben een leeftijd bereikt van wel 3000- tot 4000 jaar oud. Cycadeeën groeien qua lengte erg langzaam, maar ook zij kunnen erg oud worden. Zo is er een voorbeeld van een Dioon met een stamdoorsnede van 20 centimeter en een !engte van 1.50 meter die ongeveer 1000 jaar oud is. Een boom heeft jaarringen, maar dat heeft een cycadee niet Om de ouderdom van een cycadee globaal te weten te kamen doe je het volgende;

  1. tel alle bladbases op de stam
  2. je moet alleen wel weten hoeveel bladeren de cycadee elk jaar produceert. voorbeeld ouderdom vaststellen, in dit geval bij een Dioon edule;

 

  1. hij produceert om het jaar 20 nieuwe bladeren bij optimale groei (dat komt neer op 10 nieuwe bladeren per jaar)
  2. als er nu bijv. 10.000 bladbases op de stam zitten; is de cycadee 10.000 gedeeld door 10 is 1000 jaar oud.

Ik wil zeker niet zeggen dat dit nu de ideale manier is om de ouderdom te bepalen, maar men zegt dat dit een manier zou kunnen zijn. De Hortuscollektie omvat op dit moment alle genera;

  1. Ceratozamia – 1 soort
  2. Cycas – 9 soorten
  3. Dioon – 2 soorten
  4. Encephalartos – 14 soorten
  5. Lepidozamia – 1 soort
  6. Macrozamia – 4 soorten
  7. Microcycas – 1 soort
  8. Stangeria – 1 soort
  9. Zamia – 5 soorten
  10. Bowenia – 1 soort

 

Bescherming; De “International Union for Conservation of Nature and Natural Recources”

(IUCN) Treatened Plants Unit erkent in 1989 168 taxa van Cycadeeën. 80 uit de 96 taxa waarvan de status bekend is, zijn bedreigd met uitsterven. Om een voorbeeld te geven; sommige landen roeien cycadeeën uit omdat de planten giftig zijn voor het vee. Van de overige 72 taxa was de status in 1980 nog niet bekend. Ook de illegale handel vormt een zeer grote bedreiging voor de natuurlijke standplaatsen van cycadeeën. De “Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora” (CITES), probeert op internationaal niveau de handel in deze planten te beperken of zelfs te verbieden. Botanische Tuinen spelen een belangrijke rol bij het in stand houden van bedreigde en zeldzame cycadeeën. Ook de Hortus in Amsterdam werkt mee aan het in stand houden van cycadeeën-soorten, volgens de CITES normen uit te breiden, ze optimaal te laten groeien en hopelijk ook te laten bloeien. Met behulp van deze bloeiwijzen is het mogelijk om de planten na kunstmatig bestoven te hebben, zaad te laten vormen. Deze zaden worden dan naar, onder meer, andere botanische tuinen gezonden. Wij proberen dus niet alleen de bestaande collektie in stand te houden, maar wij zijn ook al wat jaren bezig met het zaaien en opkweken van cycadeeën. In de wereld is het nu al mogelijk om op deze manier planten aan te bieden die gekweekt zijn uit zaad, om dus zo de druk op de in het wild groeiende soorten af te nemen.

 

GEBRUIKTE LITERA TUUR;

Broerse, A.T.C. 1990. “Heden en verleden van Cycadeeën”

Chamberlain, C.J. 1919. ”The living Cycads”. Chicago 172 p.

Giddy, C. 1974. “Cycads of South Africa”. Capetown 122 p.

Good, D. 1987. “Cycads of Africa”. Capetown.

Johnson, L.A.S. 1959. “The families of Cycads and Zamiaceae of Australia”. New South Wales.

Lucas, G. en H. 1978. “The IUCN Plant Red Data Book”.

Palgrave, K.C. 1983. “Trees of Southem Africa”.