Citrus madurensis Lour var. Calamondin ofwel Kamersinaasappeltje
door Ben Buynsters, Parel 2011, nr. 1
Even vooraf: in het nu volgende artikel gaat het niet om het kleine plantje met kleine ronde vruchtjes met een doorsnede van ca. 1cm, die in het begin wit zijn en later oranje tot oranje-rood kleuren. Dat plantje wordt ook vaak met de naam kamersinaasappeltje aangeduid. Daarbij gaat het om een kamerplantje uit de familie Solanacae: Solanum pseudocapsicum.
In dit artikel gaat het over een echte citrusplant.
Door kuipplantenliefhebbers wordt deze plant uit de citrusfamilie meestal benoemd met één van de volgende namen: Citrus madurensis, Calamondin of kamersinaasappeltje. Maar hij heeft nog véél meer namen.
In zuid China en Taiwan noemt men hem Szukai – kat, in Japan Tôkinkan en Shikikitsu, op Java Djerook kastoori en in India wordt hij Hazara genoemd. Ook gebruikte namen: Chi Chieh, China Orange, de Madure, des Philippines, Gan, Golden lime, Hong Kong, Kesturi, Si ji ju, Som-ma-pide, Small flowered, Tokan, Tokin kan, Zwergorange.
Bij die grote verscheidenheid aan namen is het maar goed dat we ook een botanische naam hebben:
– Citrus mitis Blanco
– Citrofortunella mitis
– Citrus reticulata hybride var. Calamondin bij de Citrus-indeling volgens Swingle.
– Citrus madurensis Lour. (Loureiro) var. Calamondin bij de Citrus-indeling volgens Tanaka (1954).
Zoals u ziet, daarbij óók al geen éénduidigheid. De naam van laatstgenoemde indeling wordt op dit moment in citruskringen het meest gebruikt.
Herkomst: China
Citrus madurensis Calamondin is hoogstwaarschijnlijk het resultaat van een natuurlijke kruising van mandarijn en kumquat. Welke variëteit van de mandarijn het betreft is niet helemaal duidelijk, maar dat het om een zeer zure variëteit gaat is haast wel zeker. Men denkt aan reticulata var. Austera. Bij de kumquat denkt men aan Fortunella margarita.
Geschiedenis
In China wordt hij al eeuwenlang gekweekt als sierplant en eveneens gebruikt als onderstam voor de opkweek van mandarijnenbomen. Vanuit China werd hij verder verspreid over de oriëntale regio, inclusief Indonesië en de Filippijnen. Op de Filippijnen groeit hij zelfs in de vrije natuur. Blanco noemde hem Citrus mitis, maar Loureiro, die hem al eerder had gezien op het eiland Madura, vlak bij Java, had hem al de naam Madurensis gegeven, afgeleid van de naam van dat eiland.
Van China kwam hij ook naar Chili en vandaar weer naar Panama. In 1899 brachten Lathrop en Fairchild hem van Panama naar Florida, waar hij aanvankelijk Panama-sinaasappel genoemd werd.
Het kamersinaasappeltje komt in België en Nederland in tuincentra en bij plantenliefhebbers wel het meest voor in vergelijking met de overige planten uit de gehele citrusfamilie. Dat komt temeer, omdat zoals de Nederlandse naam al aangeeft, de plant ook in de huiskamer goed gedijt. Als je met citrusplanten wilt beginnen is de Calamondin zeker een aanrader.
Plant
Bij ons is de Calamondin een héél goede kuipplant, en kan dan een hoogte van 2 à 3 meter bereiken. Het is een zéér decoratieve, langzaam compact groeiende, bossige plant, met ronde vorm. Meestal wordt hij hier als laagstam of klein struikje opgekweekt. Zeker als de plant vol hangt met helder oranje vruchten is het een lust voor het oog. Hij geeft het hele jaar door nieuwe scheuten, bloemen en vruchten. De meeste volgroeide vruchten laat hij bij ons in de winterperiode zien. En die vruchten blijven ook nog eens maanden lang aan de plant hangen.
De takken zijn tamelijk dun en hebben zo goed als geen doornen. De bladeren zijn aan de bovenkant donkergroen en lichtgroen aan de onderkant. Ze zijn ovaal van vorm en lopen naar het eind toe licht spits uit.
De relatief grote witte bloemen ruiken heerlijk.
In tropische gebieden, in de volle grond, bereiken de bomen vaak een hoogte van 6 meter of meer. Bij een leeftijd van 6 jaar kunnen ze daar al rond de 5000 vruchten per boom dragen. Bovendien wordt de Calamondin daar ook vaak gebruikt als onderstam voor kumquat en zijn hybriden.
Vrucht
De vrucht is rond, bij de aanhechting met het steeltje iets afgeplat, en heeft een doorsnede van 2 – 4 cm. Hij heeft een kleine kern die gedeeltelijk hol is. De schil is dun (± 2 mm.) en glad, en heeft in ons klimaat bij volle rijpheid een helder oranje kleur. In tropische gebieden blijft de schil ook bij volledige rijpheid groen van kleur. De Calamondin is niet gemakkelijk te pellen; alleen als de vrucht overrijp is laat de schil goed los. Elke vrucht heeft gewoonlijk 7 – 9 partjes en 5 – 10 zaden. Het vruchtvlees is zacht, sappig en oranje van kleur, met een typisch bitter aroma. De vruchten rechtstreeks van de plant eten zal weinig mensen kunnen bekoren: het zuurgehalte is hoog.
En ook de schil is in tegenstelling tot die van kumquat verre van aangenaam smakend te noemen. Gebruikt voor de bereiding van marmelade voldoet hij goed. Als men rijpe vruchtjes van de plant plukt, blijft meestal een stukje van de schil aan die plant zitten, wat snel een bron van schimmels kan vormen. De vrucht afknippen met een schaar heeft daarom de voorkeur.
Economisch belang
Wat een verschil! Op de Filippijnen, waar hij Calamansi of Muskus-limoen wordt genoemd, kennen we de hoogste wereldproductie met zo’n 40.000 ton per jaar. Het sap van de vruchten wordt gebruikt om, zoals in andere landen bij limoen en citroen vaak het geval is, een lekkere smaak aan allerlei producten en gerechten te geven. Denk hierbij maar aan de zeer pittig gekruide chilipepergerechten in de keuken van zuidoost Azië.
Maar het gezoete sap wordt vooral gebruikt voor de bereiding van frisdranken.
Ook wordt de Calamondin als geconfijte vrucht aangeboden.
In Amerika, Australië en de landen rond het Middellandsezeegebied is het net zoals bij ons eigenlijk alleen een sierplant.
Vermeerdering
De Calamondin kan worden vermeerderd door zaaien. De zaden zijn hoog polyembryonisch, zodat uit het zaad soortechte planten voortkomen. Voordat die zaailingen echter vruchten dragen zijn toch al snel zo’n 5 á 6 jaar voorbij. Bovendien zijn die planten dan sterker bedoornd. Het stekken van de Calamondin is héél gemakkelijk en de planten geven al na een jaar de eerste vruchten. Vandaar ook dat men de voorkeur geeft aan deze laatste manier van vermeerderen.
Voor het gebruik van Calamondin als onderstam geeft men wel de voorkeur aan zaailingen.
Verzorging
De Calamondin staat graag in een luchtige potgrond. Dat is des temeer aan te raden omdat de beworteling vaak maar matig is. Zorg ervoor dat die grond niet constant nat blijft: de wortels rotten dan snel weg. Afwisselend vrij droog – nat is voor de Calamondin erg belangrijk. Gelukkig zie je steeds meer kamersinaasappeltjes ingevoerd worden die al in een goede potgrond staan.
Voor ons klimaat is het geen goede onderstam.
Ook heeft de Calamondin heeft graag, net zoals de andere citrusplanten, een stikstofrijke mest met de nodige sporenelementen.
Opletten dat er niet teveel zouten in de pot blijven zitten. Hij laat dan al snel geel gekleurde randen aan het blad zien. Kalk verdraagt hij wel goed.
Bij overwintering in de kas voldoet een temperatuur van 5 – 10 graden Celsius goed.
Echter opletten dat er geen condens op de plant valt: hij laat dan al heel snel taksterfte zien, zeker als de bladeren en takken gedurende de nacht nat blijven.
Bij overwintering in de huiskamer de Calamondin op een lichte plaats zetten.
Omdat de plant relatief lang in de huiskamer staat, is hij bij droge lucht in de winter (centrale verwarming) vrij snel vatbaar voor spint. Een flinke waterstraal aan de onderkant van de bladeren laat dat spint goed verdwijnen.
Binnenshuis op de plant sproeien is niet aan te raden: dat geeft bladval. Een omgekeerd bordje in een overpot met een laagje water daarin, wat de onderkant van de pot niet raakt, helpt wel tegen een al te droge lucht.
Het is aan te raden langere scheuten op tijd te snoeien omdat de plant anders geheel uit elkaar valt, zeker als er nogal wat vruchten aan hangen.
Ongedierte
Schildluis kan een probleem zijn. De plant regelmatig inspecteren en de eerste exemplaren zo snel mogelijk verwijderen is een optie. Ook kan men spuiten. Maar pas op! Sommige middelen zijn nog erger dan de schildluis. De werkzame stof imidachloprid, die bij heel veel andere planten goed werkt tegen schildluis, veroorzaakt bij verschillende citrusplanten en vooral bij de Calamondin, in eerste instantie felle gele vlekken in de groene bladeren. Gebruikt men het middel vaker (zowel d.m.v. spuiten als bij gieten), dan worden alle bladeren zelfs helemaal geel en vallen af. Ook de jonge nieuwe bladeren die daarna komen, vertonen weer die vlekken. De giftige stof moet toch op één of andere manier uit de plant. Uiteraard gaat de plant in die situatie ook langzamer groeien of begeeft het soms zelfs.
Op Curacao had men in 2002 voor de eerste keer last van de mineermot in citrusplanten.
In de zomer van 2004 nam ik hier in mijn citrusverzameling voor de eerste keer de verschijnselen van de larve van de mineermot waar. Opvallend was dat juist de exemplaren van de Calamondin er het meest last van hadden. Spuiten met een middel tegen rupsen is een optie, maar gelukkig was de aantasting zo minimaal, dat ik gewoon de aangetaste bladeren met de hand verwijderd heb. Dat het in ons land geleidelijk warmer wordt, zou er wel eens de oorzaak van kunnen zijn dat we de mineermot hier meer waarnemen. Wel heeft die mineermot een hekel aan koude temperaturen en gaat dan in de winterperiode ook gewoon dood.
Een mooie cultivar van de “groene” Calamondin is Citrus madurensis Calamondin variegata, waarbij de bladeren geelgroen gekleurd zijn. De jonge vruchten laten ook 2 kleuren zien; bij volwassen “variegatavruchten” zien we gewoon weer de helder oranje schil zoals bij de “groene” plant. De variegata-vorm is iets koudegevoeliger dan de “groene”. Voor de rest is deze cultivar gelijk aan de gewone Calamondin en kan ook heel goed in de winter in de huiskamer overwinteren.